Smartlap Definitie
donderdag
11 mei 2023
Smartlap
is een benaming voor het levenslied, waarin een larmoyante geschiedenis wordt
verteld.
De
benaming was oorspronkelijk neerbuigend bedoeld.
Het
woord kwam in zwang aan het begin van de jaren 1960, toen velen, naar
aanleiding van de successen van de Zangeres
Zonder Naam, een weerzin opbouwden tegen het genre.
Deze
niet-liefhebbers spraken badinerend van een smartlap, naar analogie van de
Duitse woorden Schmachtlappen (zwijmelaar) en Schmachtfetzen (sentimenteel
lied).
Deze
woorden betekenen letterlijk (smartlap).
Smartlappen, roldoeken en troubadours
De
vroegste bekende vermelding van het woord smartlap is te vinden in een editie
van De Tijd / De Maasbode van 12 maart 1960.
In
1973 definieerde de Winkler Prins smartlap als: "een ironische benaming
die in de jaren zestig in zwang kwam voor wat men vroeger aanduidde met
levenslied."
Er
dook ook een alternatieve verklaring voor het woord op.
In
zijn boek Huilen is voor jou te laat
(2002) vertelt variété-kenner Jacques
Klöters (ex-Don Quishocking) hoe hij in 1976 als medewerker van de
kermistentoonstelling in het Toneelmuseum in Amsterdam, een met een bloederig
tafereel beschilderd zeil voorzag van de toelichting 'Rollied (ook: Smartlap)'.
De
vaststelling dat het hier om een rollied of roldoek ging was juist.
Dergelijke
roldoeken werden vanaf de 17e eeuw door straatzangers gebruikt om hun gezangen
te illustreren.
Er
werden gruwelijke verhalen over moord en doodslag op verbeeld.
Het
woord 'smartlap' werd echter nooit voor deze doeken gebruikt, zo blijkt uit een
artikel van Carel Jansen en Marijke
Meijer Drees (2006).
De
reden dat Klöters de twee begrippen toch gelijkstelde was dat het hem 'een
plausibele verklaring' leek.
Die
plausibele, maar feitelijk onjuiste woordverklaring werd eerder ook al gegeven
door de leiding van het toenmalige Utrechtse
Museum van Speeldoos tot Pierement (Romke de Waard en Jules Jongenelen) in
een interview in NRC Handelsblad van 8 maart 1971.
In
het Nationaal Museum van Speelklok tot Pierement worden roldoeken nog steeds
ten onrechte als "smartlap" aangeduid, en de associatie van de twee
woorden werd ook voldoende gangbaar om door de Dikke Van Dale te worden
overgenomen.
De
smartlap wordt, als uitbreiding van deze pseudo-etymologie, vaak gepresenteerd
als een vorm van typisch Nederlandse folklore die terug te voeren zou zijn op
middeleeuwse troubadours.
Ook
zij zouden namelijk, volgens sommige varianten op het verhaal, gebruik hebben
gemaakt van roldoeken c.q. 'smartlappen' om hun liederen te illustreren.
In
de jaren negentig groeide het woord smartlap met de opkomst van
smartlappenkoren en smartlappenfestivals uit tot een geuzennaam.
Verwijzend
naar de roldoeken werd deze ontwikkeling niet zelden gepresenteerd als een
herbeleving van een eeuwenoude traditie'.
Het
repertoire waarop werd teruggegrepen was echter van relatief recente datum: de
artiesten J.H. Speenhoff, Kees Pruis en
Willy Derby maakten deze sentimentele liedjes over armoede, zieke moeders en
stervende kinderen aan het begin van de 20e eeuw populair.
De
geboorte van de typische smartlap is daarmee geen eeuwenoud verschijnsel, maar
een onderdeel van de opkomst van de Nederlandse amusementsindustrie.
Het
lijkt, vanwege het volkse karakter van de smartlap, waarschijnlijk dat het
genre geďnspireerd is op het repertoire van markt- en straatzangers uit de 19e
eeuw, en daarvoor.
Bron: https://nl.wikipedia.org/wiki/Smartlap
donderdag 11 mei 2023